Brain Drain αίτια
Το brain drain είναι γνωστό ως φαινόμενο και σίγουρα όχι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Εντός των πλαισίων της Ε.Ε. παρατηρείται εδώ και πολλά χρόνια σε μεγάλη κλίμακα μετανάστευση εργαζομένων υψηλής ειδίκευσης από τις λιγότερο προς τις περισσότερο ανεπτυγμένες οικονομίες της Ε.Ε. και κυρίως από τις χώρες της ανατολικής και νότιας Ευρώπης προς τις χώρες της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης.
Σε εμάς το φαινόμενο εντάθηκε την περίοδο της κρίσης όπου παρατηρήθηκε μαζική φυγή εγκεφάλων (μορφωμένοι και ταλαντούχοι Έλληνες συνήθως νεαρής ηλικίας ) από την χώρα μας προς τις προαναφερθείσες χώρες .
Έκτοτε οι Κυβερνήσεις και ιδιαίτερα η κυβέρνηση της ΝΔ προσπάθησαν να ανασχέσουν τις μεταναστευτικές ροές αυτές και ήταν δυνατόν να προσπαθήσουν να επαναπατρίσουν ένα κομμάτι αυτών των νέων ανθρώπων.
Ένας πολιτικός στόχος ,που προς τιμή της σημερινής κυβερνήσεως, τέθηκε εξ αρχής υψηλά στην ατζέντα της σημερινής κυβέρνησης και στην διάθεση του κινητοποιήθηκε ο ελληνικός κρατικός μηχανισμός.
Δεν θα σταθώ στο βαρύτατο δημογραφικό και εθνικό κόστος που συνεπάγεται το brain drain για την χώρα μας. Θα τονίσω μόνο την οικονομική διάσταση του προβλήματος το οποίο καθιστά επιτακτική την αντιμετώπιση του .
Εξάλλου τόσο το δημογραφικό όσο και το brain drain είναι συγκοινωνούντα δοχεία και σίγουρα αποτελούν απειλή για το μέλλον της πατρίδας μας.
Η μελέτη του ΣΕΒ είναι άκρως διαφωτιστική για το ζήτημα.
Εκτός των άλλων ενδημικών προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας το brain drain συνετέλεσε περαιτέρω στην αδυναμία προσαρμογής και αντιμετώπισης μιας σειράς προσκλήσεων της 4ης βιομηχανικής επανάστασης.
Η μετανάστευση εγκεφάλων έχει οδηγήσει στο να παρατηρούνται ελλείψεις στις ελληνικές επιχειρήσεις σε ανθρώπινο δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης που διαθέτει σύγχρονες δεξιότητες που
αντιμετωπίζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις.
Ο ΣΕΒ εκτιμά ότι μια στις τρεις επιχειρήσεις στην Ελλάδα αντιμετωπίζει δυσκολίες στην κάλυψη κενών θέσεων εργασίας (βλ. διάγραμμα 0.4), ενώ, σε αντίστοιχη έρευνα της εταιρίας Manpower η Ελλάδα κατατάσσεται στην έβδομη (7) θέση ανάμεσα σε 43 χώρες όσον αφορά τη δυσκολία κάλυψης των αναγκαίων δεξιοτήτων από τις επιχειρήσεις.
Δεν θα σπαταλήσω άλλο χρόνο στην παράθεση πληροφοριών για το φαινόμενο που λίγο – πολύ είναι γνωστό σε όλους μας. Θα ασχοληθώ όμως με την εργαλειοθήκη που χρησιμοποιήθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση για την αντιμετώπιση του φαινομένου και ειδικότερα την νεοφυή επιχειρηματικότητα , τον μαγικό και πολλά υποσχόμενο κόσμο των startups στην Ελλάδα. Ένα τομέα που με απασχολεί τα τελευταία χρόνια τόσο σε ερευνητικό / ακαδημαϊκό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο.
Το ζητούμενο λοιπόν από την πρώτη στιγμή υπήρξε η ανάσχεση του κύματος αυτού μέσω της στήριξης – χρηματοδότησης της νεοφυούς επιχειρηματικότητας. Στόχος η χώρα μας να γίνει φυτώριο startups που εξελισσόμενες θα σήκωναν στις πλάτες τους το βάρος της εξόδου της χώρας από την κρίση και της παραμονής , αν όχι και του επαναπατρισμού, των νέων ταλαντούχων ανθρώπων από την χώρα μας.
Πόσο μάλιστα σε ένα κόσμο που η μετακίνηση ταλαντούχων ανθρώπων γίνεται όλο και πιο εύκολη όπως δείχνει και έρευνα , Building a Globally Diverse Team Is Actually Getting Easier , Ιαν 24, 2022, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Harvard Business Review και σας παραθέτω ακολούθως.
Σειρά πρωτοβουλιών και ενεργειών κινήθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση στην χώρα μας όπως το γνωστό Elevate Greece και πολλές άλλες.
Το θέμα είναι απέδωσαν καρπούς; Το brain drain μετατράπηκε σε brain gain όπως δήλωσε o αρμόδιος υφυπουργός Έρευνας και Τεχνολογίας Χρίστος Δήμας σε ομιλία του στο Συνέδριο του Iatronet, \\\’\\\’4ο Pharma Transformation- COVID-19 deep dive\\\’\\\’.
Δυστυχώς , παρά τις ειλικρινείς και φιλότιμες προσπάθειες του υπουργού και του επιτελείου του στην παραπάνω δήλωση εμφιλοχωρεί περισσότερη αισιοδοξία από όσο της επιτρέπει η ενατένιση της πραγματικότητας όπως θα διαπιστώσουμε ευθύς αμέσως.
Πρόσφατα δημοσιευμένη έρευνα του διαΝΕΟσις για την εργασία αποτυπώνει τις άσχημες εργασιακές συνθήκες που βιώνουν οι πολίτες στην Ελλάδα ενώ το στοιχείο που θα σταθώ είναι ότι περίπου το 60% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι θα έφευγε άμεσα στο εξωτερικό αν έβρισκε εκεί δουλειά.
Άλλα σημεία που αξίζουν της προσοχής μας είναι ότι η πλειοψηφία των πολιτών (58,3%) εξακολουθούν να προτιμούν «μια δουλειά με μέτριο μισθό, μικρές προοπτικές εξέλιξης, αλλά σταθερότητα» από «μια δουλειά με μεγάλες αποδοχές, μεγάλες προοπτικές εξέλιξης, αλλά χωρίς εργασιακή ασφάλεια».
Στην ίδια κατεύθυνση κινείται η απάντηση του 36,4% των ερωτηθέντων ότι αν μπορούσαν να διαλέξουν δουλειά, θα προτιμούσαν «μισθωτή εργασία στο Δημόσιο» που σημειωτέον είναι η πρώτη επιλογή για όλες τις ηλικίες των πολιτών.
Που χώρος για νεοφυή επιχειρηματικότητα και startups σε αυτό το περιβάλλον;
Παρακαλώ κρατήστε αυτή την πληροφορία για την σύνδεση στο τέλος με τα αποτελέσματα άλλων ερευνών γιατί αντιλαμβάνομαι ότι εκ πρώτης όψεως μπορεί να δείχνει ασύνδετη με την νεοφυή επιχειρηματικότητα.
Θα δούμε όμως στην συνέχεια ότι τα αίτια του brain drain έχουν να κάνουν με κάτι πιο βαθύ που μας λερώνει όπως θα έλεγε και ο ποιητής.
Brain Drain αίτια
Τις πταίει; Φταίνε οι βαθιά ριζωμένες νοοτροπίες του δημοσιοϋπαλληλισμού και η ¨λογική\\” της ήσσονος προσπάθειας; Μα και αυτές έχουν τα γενεσιουργά τους αίτια. Δεν είμαι θιασώτης απόψεων ότι η εθνική κακοδαιμονία όπως και η εθνική επιτυχία βρίσκονται εντός του ελληνικού dna αλλά οφείλονται σε λόγους που μπορεί να ερμηνεύσει η κοινωνιολογία και όχι η ζωολογία.
Ας εστιάσουμε λοιπόν στις προσπάθειες ενίσχυσης της νεοφυούς επιχειρηματικότητας στην χώρα μας.
Είναι αναντίλεκτο γεγονός ότι ελληνικό startup οικοσύστημα έχει επιδείξει τα τελευταία χρόνια μια αξιοσημείωτη πορεία. Μπορεί όμως , υπό τις τρέχουσες συνθήκες να γίνει η ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας και να κάνει πράξη το brain gain αντί του brain drain ;
Η μελέτη της Marathon Venture Capital για τις ελληνικές startups αναφέρει ότι μεταξύ της περιόδου 2010 – 2020 οι ελληνικές startups ( από Έλληνες είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό – παρακαλώ κρατήστε στο μυαλό σας αυτή την πληροφορία) έλαβαν μια αυξημένη με πρωτύτερες περιόδους συνολική χρηματοδότηση ύψους 6 δισ. δολαρίων μέσω 927 επενδυτικών γύρων από 790 επενδυτές με σημαντικό στοιχείο ότι κατά το εξεταζόμενο χρονικό διάστημα πραγματοποιήθηκαν 84 εξαγορές, ενώ υπήρξαν και 8 εισαγωγές σε χρηματιστήριο.
Το 2020 μάλιστα, μεσούσης της πανδημίας , η συνολική χρηματοδότηση έφτασε το 1,18 δισεκατομμύρια δολάρια ένα ποσό 23 φορές περισσότερα σε σχέση με τα 51 εκατομμύρια του 2010.
Ως εδώ τα θετικά νέα. Πάμε στα στοιχεία που πρέπει να μας προβληματίσουν τώρα.
Από αυτές τις startups όμως αυτές που δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα και οι οποίες απασχολούν Έλληνες εργαζόμενους, και άρα μας ενδιαφέρουν περισσότερο από την άποψη της συμβολής τους στην ελληνική οικονομία και κοινωνία , άντλησαν μόνο 1,34 δις από τα 6 δις ευρώ
Ας δούμε και μια άλλη έκθεση του Found.ation και του ΕΙΤ Digital (Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας)
Το 2020 συγκεκριμένα από το Equifund και άλλους επενδυτές διοχετευτήκαν 150 εκατομμύρια δολάρια σε νεοφυείς επιχειρήσεις, από 190 εκατομμύρια που διοχετεύτηκαν το 2019. Πιο σημαντική όμως είναι η ακόλουθη παρατήρηση. Ότι το 2020 από τα 150 εκατομμύρια τα 115 πήγαν σε μόλις 10 εταιρίες και σχεδόν τα μισά από αυτά σε μόλις τρεις. Στις τέσσερις πρώτες θέσεις είναι δύο εταιρίες με 16 και 20 χρόνια παρουσίας στην Ελλάδα (νομίζω ότι δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των νεοφυών επιχειρήσεων) και οι άλλες δύο έχουν την έδρα τους στις ΗΠΑ. Μηδενικού αθροίσματος επένδυση ουσιαστικά για την ελληνική οικονομία.
Σε συνέχεια τώρα της τάσης φυγής των νέων ανθρώπων που αναζητούν εργασία στο εξωτερικό , όπως κατέγραψε η έρευνα της διαΝΕΟσις για την εργασία , με την οποία σκοπίμως ξεκίνησα το άρθρο αυτό , βλέπουμε ότι μια αντίστοιχη τάση ακολουθούν και όσοι δημιουργούν μια startup στην χώρα μας.
Όπως καταγράφει έρευνα της Startup Heatmap Europe , είναι μικρότερος ο αριθμός των startups που διατηρεί την έδρα του εντός της Ελλάδας, και σύμφωνα με την ίδια έρευνα , περίπου το 40% των startupers εγκαταλείπουν τη χώρα ώστε να αναπτύξουν την επιχείρησή τους σε κάποιο άλλο σημείο του κόσμου.
Brain Drain αίτια
Τι βλέπουμε λοιπόν; Ανθρώπους απλά που αναζητούν τρόπους να εγκαταλείψουν το καράβι που λέγεται Ελλάδα.
- Ανθρώπους που θέλουν να εργαστούν ως υπάλληλοι και αναζητούν εργασία εκτός συνόρων.
- Ανθρώπους που θέλουν να κάνουν επιχειρήσεις αλλά ακόμα και αν ξεκινούν εδώ απλά αναζητούν τρόπους να την μετακινήσουν εκτός συνόρων.
και τέλος
- Ανθρώπους που ζητούν την ασφάλεια του δημοσίου ώστε να μην μετακινηθούν εκτός συνόρων.
Το ερώτημα δεν είναι γιατί θέλουν αυτό οι άνθρωποι.
Το ερώτημα είναι αν στο άμεσα προσεχές διάστημα η πολιτική ηγεσία του τόπου πρωτίστως, αλλά και οι άνθρωποι της αγοράς και οι ακαδημαϊκοί δώσουν λύσεις έτσι ώστε οι Έλληνες να δουν φως στο τούνελ που η έξοδος του να είναι εντός της χώρας μας και όχι εκτός αυτής.
Δ.Σύμβουλος Εργαστηρίου ΤΠΕ Ήρων και Ερευνητής του Παν. Αιγαίου